برات
برات سندي تجاري است كه به موجب آن كسى به ديگري دستور می دهد كه مبلغ معينى را در زمان مشخص در وجه يا به حواله كردِ شخص ثالث پرداخت كند. دستور دهنده را برات كش، برات دهنده يا صادر كننده مى‌نامند؛ كسى كه به او دستور داده شده است، برات‌گير يا محال‌ٌ عليه، و شخص ثالث دارنده ناميده مى‌شود. اين سند از مهم‌ترين اسناد تجاري و در معاملات بين‌المللى و داخلى از وسايل مهم پرداخت و كسب اعتبار به شمار مى‌رود.
کاربرد برات به چک شباهت زیادی دارد و تنها دلیلی که باعث شده از چک عقب بیفتد، امتیازات کیفری و مدنی است که در قانون صدور چک برای چک در نظر گرفته شده است.
بسیاری از مردم ترجیح می‌دهند که پرداخت‌های خود را از طریق برات انجام دهند، دلیل اینکه از میان روش‌های مختلف پرداخت، برات انتخاب می‌شود، مزایای استفاده از این سند تجاری است، کسی که براتی دریافت می‌کند، مورد حمایت قانون است. او از امتیازاتی برخوردار است که دیگران محروم از آن هستند؛ اما برای استفاده از مزایای برات، باید هوشیار بود و برخی نکات را در نظر داشت.
برات وسیله پرداخت در زمان آینده است؛ یعنی بدهکار در مقابل طلبکار با صدور برات، تعهد می‌کند که در زمان معینی، مبلغ مندرج در آن را شخص ثالثی، به طلبکار یا هر کس دیگری که دارنده برات باشد بپردازد. اینجاست که تفاوت برات با چک مشخص می‌شود چون چک وسیله پرداخت حال است؛ اما برات وسیله پرداخت در زمان آینده.
البته امروز مردم از چک هم برای پرداخت در زمان آینده استفاده می‌کنند که متاسفانه قانونگذار نیز از این موضوع حمایت کرده و امکان چنین کاری را تقویت کرده است، همین‌جا باید پیشنهاد کرد که چک و برات هر کدام به کارکرد اصلی خود برگردند و توجه ویژه به چک در مقایسه با سایر اسناد تجاری کمتر شود.
به کسی که باید وجه برات را در سررسید بپردازد، محال‌علیه می‌گویند و کسی که مبلغ برات باید به او پرداخت شود، دارنده نام دارد. ممکن است صادرکننده برات و دارنده آن یک نفر باشند؛ مثلا (الف) براتی صادر کند که در سررسید معین، شخص (ب) مبلغ آن را به خود (الف) بپردازد. ممکن است که پرداخت در سررسید به شخص دیگری مثلا (ج) باشد.
برات استفاده‌های مختلفی دارد و در همه فرض‌های بالا می‌تواند استفاده شود، تاریخی را که در برات مشخص می‌شود و در آن تاریخ، باید وجه برات پرداخت شود، وعده برات می‌گویند. معمولا زمان پرداخت وجه برات، در تاریخ معینی (روز، ماه و سال مشخص) تعیین می‌شود؛ اما روش‌های دیگری نیز برای تعیین سررسید برات وجود دارد.
در صورتی که وجه برات پرداخت نشود، باید برای برخورداری از امتیازات برات در چنین شرایطی اعتراض کرد. خودداری از پرداخت وجه برات بايد در ظرف ۱۰ روز از تاريخ سررسید، به وسيله نوشته‌اي كه «اعتراض عدم تاديه» ناميده مي‌شود، معلوم شود. اگر روز دهم تعطيل باشد، اعتراض روز بعد آن به‌عمل خواهد آمد.
دارنده براتي كه به علت عدم تاديه اعتراض شده است بايد در ظرف «۱۰ روز از تاريخ اعتراض»، پرداخت نشدن وجه آن را به وسیله اظهارنامه رسمي يا مراسله سفارشي دو قبضه به كسي كه برات را به او واگذار کرده است، اطلاع دهد. هر یک از کسانی که پشت برات را به عنوان انتقال یا ضمانت امضا کرده‌اند نيز در ظرف ۱۰ روز از تاريخ دريافت اطلاع‌نامه فوق، بايد آن را به همان وسيله به ظهرنويس سابق خود اطلاع دهد.
اگر دارنده براتي كه باید در ايران پرداخت شود و به علت پرداخت نشدن اعتراض شده است، بخواهد از امتیازات ویژه برات استفاده کند، بايد در ظرف يك سال از تاريخ اعتراض، اقامه دعوي کند. بنابراین یکی دیگر از مهلت‌هایی که برای استفاده از امتیازات برات باید رعایت شود، مهلت اقامه دعواست. این مهلت از تاریخ اعتراض به پرداخت نشدن وجه برات آغاز می‌شود.
باید توجه داشت که در مورد برواتي كه بايد در خارج پرداخت شود، اقامه دعوا ضد برات‌دهنده يا ظهرنويسان مقيم ايران، در ظرف دو سال از تاريخ اعتراض، بايد به‌عمل آيد، دعوای دارنده برات بر ظهرنويسان و همچنين دعواي هر يك از ظهرنويسان (کسانی که پشت برات را به عنوان انتقال یا ضمانت امضا کرده‌اند) بر ظهرنویس قبل از خود در دادگاه پذيرفته نخواهد شد. علاوه بر آن، پس از انقضای مهلت‌های فوق، دعوي دارنده و ظهرنويسان بر برات‌دهنده (صادرکننده) هم پذيرفته نمي‌شود مشروط بر اينكه برات‌دهنده ثابت کند در سر وعده وجه برات را به محال‌عليه رسانده است كه در این صورت دارنده برات فقط حق مراجعه به محال‌عليه خواهد داشت.
دارنده یک برات، برای استفاده از مزایای آن باید مهلت‌هایی را رعایت کند که شامل مهلت مطالبه قبولی و پرداخت وجه برات، مهلت اعتراض به پرداخت نشدن وجه آن و مهلت اقامه دعواست. علاوه بر این باید به این موضوع نیز توجه داشت که برای استفاده از مزایای قانون تجارت در استفاده از برات، باید مواظب بود که مرور زمان نیز سپری نشود.
هر دعوایی که راجع به برات و سفته باشد پس از انقضای پنج سال از تاریخ صدور اعتراض‌نامه یا آخرین تعقیب قضایی در دادگاه‌ها مسموع نخواهد بود مگر اینکه در این مدت، رسما اقرار به دین واقع شده باشد که در این صورت مهلت مرور زمان از تاریخ اقرار محسوب می‌شود.
ماده ۲۲۳ قانون تجارت شرایط شکلی و تشریفات صوری صدور برات را بیان نموده و ماده ۲۲۶ ضمانت عدم رعایت شرایط را مقرر کرده است.
۱-مهر یا امضاء
۲-قید کلمه «برات» روی ورقه (برای این بند در ماده ۲۲۶ قانون تجارت ضمانت اجرا بیان نشده است.)
۳-تاریخ تحریر
۴- تعیین برات‌گیر
۵- تعیین مبلغ برات: (طبق مادهٔ ۲۲۵ مبلغ برات باید با تمام حروف نوشته شود)
۶-سررسید برات
۷-مکان تأدیه
۸- نام شخصی که برات در وجه یا به حواله‌کرد او پرداخت می‌شود.
۹-تصریح به شماره نسخه برات
