مضایا و معایب حذف صفرها از پول ملی

از لحظه ای که خبر احتمال حذف صفر از پول ملی منتشر شد، کارشناسان و مسئولان نظام بانکی کشور در رد یا تایید آن مساله به اظهار نظر پرداخته و از جوانب مختلف اثرات آن را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده اند. این طرح از سال ها پیش در بین مقامات بانک مرکزی مطرح بوده اما از همان ابتدا که به سال ها پیش بر می گردد به خاطر ترس از عواقب ناشی از اجرای نادرست و تحمل هزینه های آن، اجرایش تاکنون به تعویق افتاده است. اظهار نظر در مورد طرح حذف صفر از پول ملی همچون دیگر مسائل رایج جامعه در دو جبهه مخالفان و موافقان طرح صورت می گیرد. به اعتقاد موافقان برخی از کشورها مانند ایران که با کاهش ارزش پول ملی مواجه بوده اند، از روش حذف صفر استفاده کرده اند. با توجه به موفق بودن این حرکت در کشورهایی چون روسیه، ایتالیا، ترکیه، فرانسه و آلمان می توان به طور دقیق در مورد اجرای آن در ایران برنامه ریزی کرد. اما باید معایب آن را در صورت صحیح انجام ندادن کار مورد توجه قرار داد. چرا که آن روز جبران راه رفته بسیار پر هزینه خواهد بود. ایران ویژگی های اقتصادی خاص خود را دارد و لذا باید برای این کار کارشناسی های دقیق انجام گیرد. مقایسه ایران با سایر کشورها اشتباهی بزرگ است چرا که ما با برخی کشورها فرق داریم که مهمترین دلیل آن وجود رانت اقتصادی بسیار قوی است. قبل از حتی حذف یک صفر باید رانت های اقتصادی موجود کشور حذف شوند و سپس با افزایش پول های خرد از افزایش بخشی از تورم جلوگیری کرد. به اعتقاد مخالفان در شرایط کنونی کشور که هم بی نظمی اقتصادی به حد وفور و هم قوانین اقتصادی در حال تغییر است، دامن زدن به تغییر در واحد پول ملی، نه تنها دردی از جامعه را دوا نمی کند، بلکه بر دردهای اقتصادی می افزاید و تغییر واحد پولی قبل از حل مشکل رشد حجم پول، تاثیر مثبتی در اقتصاد کشور نخواهد داشت.

• پیشنهاد طرح این اقدام طی سال های اخیر در ایران مطرح بوده به نحوی که سال ها پیش تغییر واحد پولی کشور به واحدی با نام نور مطرح شد. این بحث اولین بار در مجمع عمومی بانک مرکزی با حضور رئیس جمهوری مطرح شد و مصباحی مقدم این پیشنهاد را مطرح کرد. احمدی نژاد نیز از این مساله استقبال کرد و تصمیم گیری در این باره را به سطوح تخصصی موکول کرد. رئیس جمهوری بر دو نکته تاکید کرد و خواستار اقدام در خصوص آن شدند نخست اینکه اصلاح سیستم پولی و کاهش صفرها مورد بررسی قرار گیرد. دیگر اینکه آثار تورمی چک پول ها بررسی شود که قسمت دوم این موضوع تا حدودی با انتشار چک پول های ۵۰ و ۱۰۰ هزار تومانی بانک مرکزی و جمع آوری چک پول های متنوع بانک های گوناگون و بدون کمترین نظارت بانک مرکزی با موفقیت انجام شد که جای تشکر فراوان از رئیس بانک مرکزی دارد. (البته خرید و فروش ایران چک های جدید برخلاف گفته مظاهری در بانک ها توسط بوروکراسی خاص انجام می شود که هزینه فرصت بسیار بالایی دارد.) اما اگر بخش نخست بدون مطالعه انجام شود، می تواند هزینه ها و خساراتی را به همراه داشته باشد. انجام این کار نیازمند مطالعات جامع و دقیق، فراهم کردن مقدمات و توجیه افکار عمومی است. یعنی اینکه حذف صفر از پول ملی ابزار و روشی است که می تواند مفید باشد ولی باید ابتدا مقدمات اولیه آن را فراهم کرد و برای مردم توضیح داد.
• وضعیت ایران امروزه به علت تورم استثنایی که کشور ما با آن مواجه است، پول های درشت ما معادل پول خرد بسیاری از کشورهای جهان است. نقدینگی اضافه، تورم وارداتی، تفاوت افزایش تولید و افزایش تقاضا، افزایش دارایی های خارجی بانک مرکزی، زیاد شدن اعتبارات بانکی و دریافت هزاران میلیارد تومان اعتبارات توسط بانک ها از بانک مرکزی (که باعث رشد شتابان نقدینگی جامعه شد) از جمله دلایل رشد نرخ تورم بود. در حال حاضر هزار تومان کشورمان نزدیک به یک واحد پولی تعدادی از کشورهاست. این وضعیت ناشی از کاهش ارزش پول ایران طی دهه های اخیر بوده و این افت مشکلاتی را به لحاظ عینی و ذهنی پدید آورده است. مردم در مقایسه با پول سایر کشورها در سفرها و مبادلات خارجی احساس خود کم بینی می کنند. با این حال آنچه تغییر واحد پول را در ایران ناممکن می سازد، تورمی است که در سال های اخیر نه تنها کاهش نیافته بلکه بیشتر از قبل هم شده است. نرخ تورم در خوش بینانه ترین حالت بیش از ۲۰ درصد می باشد. ضمنا در مورد مسکوکات پولی نیز ارزش واقعی سکه ها بیش از ارزش اعتباری آنها شده است. در نتیجه سوداگران به جمع آوری سکه و ذوب آنها و قاچاق به خارج کشور روی آورده اند.
  سیاست های اقتصادی کشور طی سالیان گذشته باعث کاهش سریع و عجیب ارزش پول ملی شده به طوری که امروز زمان تغییر در این مساله می باشد و دیگر نمی توان مانند روال گذشته ادامه داد. جهت اتخاذ تمهیداتی برای کاهش اثرات تورمی و جلوگیری از آسیب پذیری سپرده گذاران خرد در اثر این تغییر، بسیاری از کشورها اقدام به تغییر واحد پول خود کرده اند و با دادن عنوان جدید به پول ملی خود تاحدودی از مشکلات و درگیری های اقتصادی خود کاسته اند.
• تجربه ترکیه در زمان ریاست ژنرال دوگل بر فرانسه، فرانک جدید به جای فرانک بی ارزش قبلی مورد استفاده قرار گرفت تا ارزش واحد پولی این کشور یک بار دیگر بالا رود. در روسیه نیز پس از فروپاشی نظام سوسیالیستی و با توجه به بی ارزش شدن روبل بر اثر تورم بسیار، واحد پول این کشور به روبل جدید تغییر پیدا کرد که معادل هزار روبل قدیم بود. به عبارت بهتر صفر از اسکناس های این کشور برداشته شد. از آغاز سال ۲۰۰۵ اسکناس های جدید ترکیه منتشر شد. هر لیر جدید ترکیه معادل یک میلیون لیر قدیم بود و بدین ترتیب شش صفر از اسکناس های ترکیه حذف شد.
  واقعیت این است که طی ۲۵ سال قبل از اجرای این طرح ترکیه چنان تورمی را تجربه کرد که شاید در هیچ کشور دیگری در آن دوران سابقه نداشته باشد. در اواخر سال ۱۹۸۱ بود که اسکناس های ۵ هزار لیری به عنوان درشت ترین اسکناس های ترکیه به گردش درآمد که ارزش آن برابر ۳۹ دلار آمریکا بود. ۱۰ سال بعد بانک مرکزی ترکیه اسکناس های یکصد هزار لیری را به جریان انداخت که در آن زمان۲۰ دلار ارزش داشت. پنج سال پس از آن چرخش اسکناس های یک میلیون لیری آغاز شد که ارزش آن کمی بیش از ۲۵ دلار بود. (این اسکناس ها در زمان تغییر واحد پول ترکیه تنها ۶۶ سنت (۰/۶۶ دلار) ارزش داشت.