مزایا و معایب چاپ اسکناس درشت
مزایا و معایب چاپ اسکناس درشت
چرا اسکناس درشت منتشر نمی‌کنید؟
الف- آیا حذف سه صفر از پول ملی موجب مهار تورم می‌شود.
برای پاسخگویی به این سوال باید عوامل افزایش تورم را ابتدا دسته بندی کنیم، سپس ببینیم آیا با حذف سه صفر از پول ملی این عوامل مهار می‌شود. رشد نقدینگی، سرعت گردش پول، بی‌ثباتی سیاسی و کاهش تولید مهمترین عوامل شکل‌گیری تورم می‌باشند. باید اذعان نمود که حذف سه صفر از پول ملی هیچگونه تغییری در عوامل فوق بوجود نمی‌آورد. به عنوان مثال وقتی سه صفر از نقدینگی حذف می‌شود، حجم نقدینگی، از ۱۴۰ هزار میلیارد تومان به ۱۴۰ میلیارد تومان تقلیل می‌یابد اما در مقابل قیمت کلیه کالاها و خدمات نیز به همین نسبت کاهش می‌یابد، بدون آنکه در مقدار کالا و خدمات تغییری حاصل شود. در یک مثال ساده می‌توان گفت کارمندی که اکنون ۸۰۰ هزار تومان درآمد دارد و ۴۰۰ هزار تومان اجاره و ۱۰۰ هزار تومان هزینه تحصیل می‌دهد در سیستم جدید حقوقش ۸۰۰ تومان، اجاره‌اش ۴۰۰ تومان و هزینه تحصیلی فرزندش ۱۰۰ تومان می‌شود. بنابراین هیچ اتفاق جدیدی در زندگی او نمی‌افتد. در سطح کلان و ملی نیز قضیه به همین قرار است. ممکن است تجربه ترکیه ما را به اشتباه بیندازد. همزمانی کاهش نرخ تورم و حذف سه صفر از پول ترکیه بدین معنا نیست که اصلاح پول ملی موجب کاهش تورم شده است. بلکه در ترکیه ابتدا با اتخاذ سیاست‌های پولی و مالی از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۵ نرخ تورم یک رقمی گردید و پس از کنترل تورم از ژانویه ۲۰۰۵ شش صفر از پول ملی حذف گردید و اصلاحاتی در پول ملی به عمل آمد.
ب- مشکلاتی که حذف سه صفر از پول ملی بوجود می‌آورد.
اولین مشکل هزینه سنگین است که این پروژه به دنبال دارد. تغییر سیستم پولی ملی و نشر اسکناس‌ها و مسکوکات جدید میلیاردها ریال هزینه را بر سیستم مالی کشور تحمیل خواهد کرد و دستگاههای دولتی و بانکی را تا مدتی طولانی در گیرد جایگزینی پول جدید با پول قدیم خواهد کرد.
دومین مشکل، قطع رابطه ساختاری مردم با هزینه های گذشته خود است. هم اکنون با وجود اینکه حدود پنج سال از جایگزینی سیستم یورویی در اسپانیا می‌گذرد اما هنوز بسیاری از مردم مجبور هستند برای تطابق هزینه های گذشته به حال رابطه پزوتا و یورو را در ذهن خود باز تعریف نمایند.
سومین موضوع، نامشخص بودن تکلیف کالاهایی است که هم اکنون زیر ۱۰۰۰ ریال قیمت دارند. به احتمال زیاد قیمت کلیه این کالاها به حداقل پول جدید (یک ریال) که معادل ۱۰۰۰ ریال فعلی است نقل مکان خواهد کرد و این امر موجب افزایش تورم و فشار بیشتر بر اقشار کم درآمد جامعه خواهد گردید.
ج- امتیازات حذف سه صفر
نمی‌توان از نظر دور داشت که حذف سه صفر موجب به روز شدن مفاهیم نوشتاری پول و مفاهیم واقعی در جامعه می‌شود. امروز دیگر “ریال” که زمانی معادل مقدار مشخص طلا تعریف شده‌بود کاملاً جایگاه خود را چه از نظر تئوری و چه از نظر عملی از دست داده است. اگرچه روی برخی از کالاها قیمت را به ریال می‌نویسند ولی شما نمی‌توانید در هیچ خرید و فروشی کلمه ریال به کار ببرید. در کشور ایتالیا، قبل از اینکه سیستم یورو حاکم شود، برای حل این مشکل، سه صفر آخر را با رنگی متمایز و اندازه‌ای کوچکتر چاپ می‌کردند تا برای مردم محاسبه ساده تر شود.
د- مزایای چاپ اسکناس درشت
چاپ اسکناس درشت موجب می‌شود که اولاً هزینه استهلاک اسکناس به شدت کاهش یابد. در نظر بگیرید که برای حمل یکص هزار تومان یک برگ اسکناس صد هزار تومانی داشته باشید. در مقایسه با اینکه صد عدد هزار تومانی یا دویست عدد پانصد تومانی و یا هزار عدد صدتومانی، با خود حمل نمائید طبیعی است که چه از نظر استهلاک و هزینه چاپ اسکناس و چه از نظر سهولت حمل، تفاوت فاحشی بین روش‌های فوق وجود دارد.
دومین امتیاز، بالا رفتن قدرت مانور عابربانک‌هاست. به این ترتیب که شرایط مکانیکی این دستگاه‌ها قدرت پرداخت مبالغ بالا را پیدا می‌کند، مزید بر اینکه موجب خلوت شدن بانکها می‌شود در عین حال مشکل مردم را در ایام تعطیل برطرف می‌نماید.
ه- آیا انتشار اسکناس درشت تورم زاست؟
هیچ دلیل علمی بر اینکه اسکناس درشت تورم زا باشد و یا اینکه موجب کاهش ارزش پول ملی شود وجود ندارد. زیرا این اقدام نه موجب افزایش نقدینگی می‌شود و نه موجب افزایش سرعت گردش پول. حتی برعکس، از نظر روانی مردم برای خرج کردن پول درشت تمایل کمتری از خود نشان می‌دهند. بهترین دلیل در این زمینه تجربه چاپ اسکناس هزار تومانی در سال ۱۳۵۰ است. شاخص تورم در سال ۱۳۵۰ نشان می‌دهد که پس از چاپ اسکناس ۱۰۰۰ تومانی در سال ۱۳۵۰ افزایشی در شاخص تورم بوجود نیامد. در حالیکه در سالهای ۵۲ و ۵۳ اقتصاد کشور به دلیل رشد نقدینگی ناشی از خرج کردن دلارهای نفتی دچار رشد تورم شد.
در سال ۱۳۵۰ حجم نقدینگی کشور ۳/۲۹۶ میلیارد ریال بود که از این مقدار ۵/۴۹ میلیارد ریال اسکناس و مسکوک و ۸/۲۴۶ میلیارد ریال سپرده. امروز اقتصاد کشور با نقدینگی عظیم ۱۴۰ هزار میلیارد تومانی مواجه است. در سال ۱۳۵۰ متوسط حقوق معلم در کشور ما حدود هزار تومان بود و یک معلم می توانست حقوق یک ماه خود را به صورت یگ برگ اسکناس هزار تومانی در یافت کند. اگر بخواهیم بر مبنای مقایسه حجم نقدینگی و متوسط حقوق و دستمزد آن روز و امروز درشت ترین اسکناس را طراحی کنیم، دست تصمیم گیران بانک مرکزی بسیار باز است.
