جهیزیه

قوانین در خصوص جهیزیه چیزی بیان نکرده اند، جهیزیه از مواردی است که کاملا ناشی از عرف و رسوم مردم کشور ما می باشد که در هر منطقه و شهر از کشور رسوم و عرف خاص خود را دارد.

تعریف جهیزیه:

به طور کلی جهیزیه عبارت است: از مالی که زوجه( زن) در هنگام ازدواج با خود به منزل زوج (مرد) میبرد.

سوالی که در اینجا پیش می آید، این است که

آیا زوجه مکلف است مال و اموالی برای استفاده در زندگی مشترک به منزل زوج ببرد؟

برای پاسخ به این سوال باید به قانون رجوع کنیم، قانون گذار در قانون مدنی در ماده ۱۱۰۶ میگوید نفقه ی زن به عهده مرد است، سپس در تعریف نفقه در ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی میگوید:

“نفقه عبارت است از: همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه‌های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض”

همانطور که ملاحظه میشود تهیه اثاثیه زندگی بر عهده مرد است و زن تکلیفی نسبت به این موضوع ندارد و این که زوجه وسیله یا مالی را برای شروع زندگی مشترک به منزل زوج میبرد صرفا ناشی از عرف است.

مالک جهیزیه کیست؟

اگر زوجه جهیزیه را با درامد خود خریده باشد که بی تردید مالک جهیزیه و اموال است، سوال در جایی پیش می آید که خانوده زوجه جهیزیه را خریدن و تهیه کرده اند، در این حالت که حالت غالب در جامعه ما می باشد مالک جهیزیه چه کسی می باشد؟ خانواده زوجه (پدر یا مادر یا هرکس دیگری که وسایل را خریده است)، زوجه یا زوج؟

زوج قطعا حقی از لحاظ مالکیت بر جهیزیه ندارد و صرفا حق انتفاع و استفاده از آنها را دارد و حتی زوجه میتواند مانع استفاده زوج از آنها شود. در خصوص این که خانواده مالک هستند یا زوجه ۲ نظر وجود دارد،

1. نظر اول میگوید مالک خانواده است و زوجه هم مانند زوج صرفا حق انتفاع و استفاده دارد
2. در مقابل نظر دیگر میگوید درست است که خانواده جهیزیه را تهیه کرده اند ولی زمانی که آن را به زوجه تحویل میدهند در حقیقت هبه رخ داده است و این اموال به صورت هدیه به زوجه داده شده و زوجه مالک آنها می باشد.

در رویه عملی و محاکم زوجه را مالک جهیزیه میدانند.

همانطور که گفتیم جهیزیه از حقوق مالی زوجه است و در صورت فوت زوجه، جهیزیه مانند دیگر اموال به ورثه می رسد.

استرداد جهیزیه:

استرداد یا پس گرفتن جهیزیه عموما در هنگام بروز نزاع و درگیری بین زوج و زوجه رخ میدهد و یکی از مسائلی است که در هنگام طلاق مورد اختلاف طرفین می باشد، در این حالت با چند فرض روبرو هستیم:

• فرض اول: وجود سیاهه جهیزیه:

گاهی در هنگام نکاح لیست و سیاهه ایی از اقلام و اموالی که زوجه تحت عنوان جهیزیه خریده تهیه میشود و مشخص میکند که مثلا یخچال، فرش، لباس شویی و …. را من خریدم.

در دعوای استرداد جهیزیه به استناد این سیاهه زوجه میتواند اموالی که تحت عنوان جهیزیه خریده پس بگیرد و از منزل زوج ببرد.

نکته مهم- سیاهه جهیزیه زمانی دارای اعتبار می باشد که زوج و زوجه و ۲ شاهد ذیل آن را امضاء کنند.

اگر زوج در هنگام بروز اختلاف صحت امضاء خود را  انکار کرد و مثلا گفت امضاء من جعل شده یا اصلا امضاء من نیست، زوجه چکاری میتواند انجام دهد؟

در این مواقع ، امضا به کارشناس داده می شود و پس از رسیدگی به اصالت سند، موضوع بررسی خواهد شد.

اگر بعد از گذر زمان لیست سیاهه از بین رفت، زوجه در هنگام بروز اختلاف چه میتواند بکند؟

در چنین شرایطی، باز هم مطابق قانون که در آن «ادله اثبات دعوی» تعیین شده، اولین و قوی ترین دلیل برای اثبات وجود جهیزیه «اقرار» است، اگر زوج اقرار نکرد شهادت شهود نیز در مرحله بعدی قرار دارد و در نهایت دادگاه به «قسم دادن» متوسل می شود.

نکته- صرف وجود سیاهه با امضای زوج و دو شاهد، برای استرداد جهیزیه کافی نیست، علاوه بر این ها زوجه باید ثابت کند جهیزیه در منزل زوج است.

• فرض دوم: عدم وجود سیاهه:

در مواردی که لیست سیاهه وجود ندارد زوجه میتواند به استناد فاکتور خرید ها درخواست استرداد جهیزیه کند، اگر فاکتوری وجود ندارد میتواند به کمک شهادت شهود درخواست استرداد کند اگر هیچ کدام از موارد بالا نبود میتواند درخواست کند شوهر در دادگاه قسم بخورد  و ….

در اینجا هم باز این نکته را ذکر میکنیم که زوجه علاوه بر موارد مذکور باید ثابت کند جهیزیه در منزل زوج قرار دارد.

مسئولیت زوج در قبال استفاده از جهیزیه:

همانطورکه بیان شد مرد صرفا اجازه دارد از جهیزیه استفاده کند و به نوعی امین محسوب میشود و جهیزیه پیش او امانت است.

اگر زوج در استفاده از جهیزیه تعدی و تفریط کند (زیاده روی کند یا غیرمسئولانه استفاده کند) ضامن جبران خسارت است، مثلا ظرفیت لباس شویی ۵ کیلو است ولی زوج ۱۰ کیلو لباس داخل آن ریخته و لباس شویی خراب شده است در این صورت زوج موظف است اگر قابل تعمیر است هزینه تعمیر را بدهد و اگر قابل تعمیر نیست طبق قواعد عام جبران خسارت یکی مانند آن لباس شویی بخرد (اصطلاحا مثل بدهد) یا قیمت آن را به زوجه بدهد.

دادگاه صالح برای رسیدگی به موضوع استرداد جهیزیه:

• حالت اول:

ضمن درخواست طلاق بحث جهیزیه مطرح شده است، یعنی ابتدائا دعوای طلاق طرح شده بعد بحث جهیزیه مطرح شده است، همان دادگاه خانواده که به بحث طلاق رسیدگی میکند به بحث جهیزیه هم رسیدگی میکند.

• حالت دوم:

بدون طرح دعوای طلاق و مستقلا دعوای استرداد جهیزیه مطرح شده است که این حالت خود ۲ فرض دارد:

• فرض اول:

جایی که ارزش مادی جهیزیه بیش از ۲۰ میلیون تومان باشد:

در این حالت رسیدگی به دعوا جهیزیه در صلاحیت دادگاه خانواده محل اقامت زوج یا زوجه میباشد.

• فرض دوم:

جایی که ارزش مادی جهیزیه کمتر از ۲۰ میلیون تومان باشد:

در این حالت رسیدگی به دعوای جهیزیه در صلاحیت شورای حل اختلاف محل اقامت زوجه یا زوج می باشد.

در این ۲ فرض زوجه برای طرح دعوا یا درخواست باید به دفتر خدمات قضایی رجوع کند، در جاهایی که دفتر خدمات قضایی دائر نشده است، حسب مورد به دادگاه خانواده یا شوراء حل اختلاف رجوع میکند.

مدارک مورد نیاز جهت طرح دعوای رسیدگی به موضوع استرداد جهیزیه

1. مدارک شناسایی زوجه
2. قباله ازدواج یا عقد نامه
3. لیست سیاهه در صورت وجود داشتن، فاکتور خرید اغلام در صورت وجود داشتن، شهود

نکته- زوجه میتواند درخواست کند که در هنگام عقد نکاح، لیست اموالی که به عنوان جهیزیه خریده است در قباله ازدواج یا سند ازدواج ذکر شود.

در این صورت جهیزیه تحت یک سند رسمی نوشته شده و در آینده اگر دعوایی پیش اومد زوج نمیتواند چیزی را انکار کند.

منابع:

۱.دانستنی های حقوق خانواده، محمد رضا فولادی

۲.روزنامه اطلاعات

۳.وبسایت دادگستری خراسان جنوبی