خسارت تاخیر تادیه
خسارت تاخیر تادیه
قانونگذار در قوانین مختلفی به بحث خسارت اشاره کرده است.
خسارت تاخیر تادیه موضوع ماده ۵۵۲ قانون آیین دادرسی مدنی:
” در دعاویی که موضوع آن دین و از نوع وجه رایج بوده و با مطالبه داین و تمکن مدیون، مدیون امتناع از پرداخت نموده، در صورت تغییر فاحش شاخص قیمت سالانه از زمان سررسید تا هنگام پرداخت و پس از مطالبه طلبه کار، دادگاه با رعایت تناسب تغییر شاخص سالانه که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین می گردد محاسبه و مورد حکم قرار خواهد داد مگر اینکه طرفین به نحو دیگری مصالحه نمایند.”
از ماده بالا برداشت میشود که خسارت تاخیر تادیه فقط راجع به وجه نقد (پول) قابل مطالبه است و شامل موارد دیگری نمیشود.
تعریف خسارت تاخیر تادیه:
برای این کار باید خسارت را تعریف کنیم، خسارت به معنای ضرر است.
خسارت تاخیر تادیه، عبارت از خسارتی که بابت کوتاهی در پرداخت به موقعِ (طبق توافق سر وعده‌ی معین) وجهِ نقدِ رایج باید از طرف شخص مدیون (بدهکار) به شخص دائن (طلبکار) پرداخت شود.
شرایط درخواست خسارت تاخیر تادیه:
- دین وجه رایج باشد. (پول)
- شخص طلبکار در وعده‌ی پرداخت، از بدهکار درخواست پرداخت کرده باشد.
- بدهکار توانایی و استطاعت مالی را داشته باشد. (اصطلاحا متمکن باشد)
- شخص مدیون از پرداخت وجه امتناع کند.
مبدا محاسبه خسارت تاخیر تادیه:
درخواست پرداخت شخص طلبکار در زمان رسیدن موعد پرداخت بسیار مهم است و ملاک محاسبه خسارت تاخیر تادیه از روزی است که طلبکار درخواست پرداخت دین را کرده است، البته این قاعده ایی که بیان کردیم ۳ استثنا دارد که عبارت اند از:
خسارت تاخیر تادیه در خصوص چک، مهریه و اسنادِ موضوع آیین نامه‌ی اجرای مفادِ اسنادِ رسمیِ لازم الاجرا از تاریخِ سررسیدِ سند محاسبه میشود و نیازی به مطالبه‌ی طلبکار نیست به عبارتی این خسارت در خصوص چک از تاریخ قید شده در چک و در خصوص مهریه از تاریخ عقد نکاح (با فرض عندالمطالبه بودن مهریه نه عندالاستطاعه بودن) محاسبه میشود. در خصوص اسناد موضوع آیین نامه‌ی اجرای مفاد اسناد رسمی هم که در واقع صحبتِ طلبکارِ با وثیقه در میان است نیازی به مطالبه‌ی خسارت تاخیر از جانب طلبکار یا بانک نیست. مثال ساده‌ی آن، وام گرفتن از بانک و رهن قرار دادن خانه بابت وام است که در اینجا بانک طلبکار با وثیقه است و در این سند رهنی قید شده است که در صورت عدمِ پرداختِ اقساط وام، خسارت تاخیر تادیه محاسبه میشود.
نحوه محاسبه خسارت تاخیر تادیه:
براساس نرخ رسمی که بانک مرکزی اعلام میکند محاسبه میشود.
خسارت تاخیر انجام تعهد و تفاوت آن با خسارت تاخیر تادیه ماده ۵۵۲ آیین دادرسی مدنی:
طرفین قرارداد ملزم به رعایت مفاد قرارداد و انجام به موقع آن هستند. آنها می توانند برای جلوگیری از عدم انجام تعهد یا جبران خسارت مادی و معنوی ناشی از عدم انجام تعهد، مبلغی را به عنوان خسارت تاخیر در انجام تعهد مشخص کنند.
شرایط ایجاد خسارت تاخیر انجام تعهد (مواد ۲۲۶ و ۲۲۷ و ۲۲۹ قانون مدنی)
- برای ایجاد تعهد مدتی معین شده باشد و مدت مذکور گذشته باشد و یا اگر مدتی تعیین نشده است متعهد له (کسی که تعهد به نفع او باید انجام می شده) زمانی میتواند ادعای خسارت کند که ثابت کند از متعهد؛ اجرای تعهد را مطالبه کرده است.
- عدم انجام تعهد ناشی از حوادث خارجی (حوادثی که پیش بینی و دفع آن خارج از اراده متعهد بوده است) نباشد.
- انجام تعهد همچنان ممکن باشد.
میزان خسارت تاخیر انجام تعهد:
بر اساس توافق طرفین مشخص می شود ولی معمولا مبلغی روزانه به عنوان خسارت تاخیر انجام تعهد در نظر گرفته میشود.
مثلا در بیع خانه (خرید و فروش) شرط می شود اگر تا فلان تاریخ سند به خریدار منتقل نشود، فروشنده روزانه مبلغ ۱۰۰ هزار تومان باید به خریدار بدهد.
خسارت تاخیر انجام تعهد نمی تواند از اصل خود تعهد بیشتر باشد (سقف آن به میزان اصل تعهد است)
ماهیت خسارت تاخیر انجام تعهد:
خسارت تاخیر انجام تعهد ناشی از توافق و اراده طرفین است و ماهیتی توافقی دارد.
نکته: خسارت تاخیر انجام تعهد با تعهد اصلی قابل جمع است، یعنی کسی تعهد به نفع اوست (متهعد له) میتواند از متعهد هم اجرای تعهد را بخواهد هم خسارت تاخیر در اجرای تعهد را بگیرد.
در عرف قضایی و رویه دادگاه، گرفتن این خسارت منوط بر مطالبه از طرف متعهد، به صرف گذشتن مدت تعهد و عدم انجام تعهد، و بدون مطالبه ذینفع، قضات به خسارت تاخیر انجام تعهد رای نمیدهند، برای مطالبه خسارت مذکور خواهان میتواند با فرستادن اظهارنامه برای شخص متعهد درخواست مطالبه خسارت کند یا با دادن دادخواست حقوقی درخواست مطالبه خسارت کند.
تفاوت خسارت تاخیر انجام تعهد با خسارت تاخیر تادیه ماده ۵۵۲ آیین دادرسی مدنی:
الف) خسارت تاخیر انجام تعهد راجع به هر تعهدی قابل مطالبه است ولی تاخیر تادیه فقط راجع به وجه نقد رایج قابل مطالبه است.
ب) میزان خسارت تاخیر انجام تعهد را طرفین عقد مشخص میکنند و نمی تواند بیش از مقدار تعهد اصلی باشد، اما میزان خسارت تاخیر تادیه بر اساس شاخص سالانه بانک مرکزی است.
ج) خسارت تاخیر تادیه در فرضی است که طرفین قرارداد در توافق و قرارداد خود راجع به خسارات احتمالی و خسارات ناشی از عدم انجام و تاخیر در انجام و …. صحبت و توافقی نکرده اند اگر طرفین در خصوص خسارات توافق کرده باشند دادگاه به توافق و اراده آنها احترام میذارد و آن را ملاک قرار میدهند.
خسارت عدم انجام تعهد:
فرضی که تعهد انجام نشده است و دیگر قابل انجام نیست یا انجام آن دیگر منافع و هدف متعهد از امضای قرارداد تامین نمی کند.
مثل: شام عروسی، آشپز تعهد میکند که شام عروسی را تهیه کند ولی به هر دلیلی نمی تواند این کار را انجام دهد. در این فرض اگر فردای عروسی شام تهیه کند دیگر برای متعهد فایده ایی ندارد.
نکته: خسارت عدم انجام تهعد، جایگزین تعهد اصلی می شود، بنابراین مثل خسارت تاخیر انجام تعهد قابل جمع با تعهد اصلی نیست.
وجه التزام (ماده ۲۳۰ قانون مدنی):
وجه التزام، مبلغ و خسارتی ثابت است که طرفین در قرارداد معین میکنند، مثلا شرط میکنند در بیع خانه (خرید و فروش) اگر مشخص شد فروشنده مالک خانه نیست مبلغ ۳۰۰ میلیون خسارت به خریدار بدهد.
بر خلاف خسارت تاخیر تادیه و خسارت تاخیر انجام تعهد میزان وجه التزام ثابت و معین است و ممکن است میزان آن از ارزش اصلی تعهد بیشتر باشد.
وجه التزام هم ماهیتی ارادی و توافقی دارد.
