تفاوت ضامن و ظهرنویس

ابتدا به تعریف ظهرنویس و ضمانت از منظر قانون تجارت، سپس به بررسی تفاوت این ۲ موضوع و بیان آثار این تفاوت میپردازیم.

از اینرو بهتر است در ابتدا مفهوم مسئولیت تضامنی روشن شود تا در ادامه تفاوت این دو موضوع بهتر درک شود:

مسئولیت تضامنی:

یعنی در صورت تعدد بدهکاران همه آنها در مقابل طلبکار مسئول هستند و طلبکار میتواند برای دریافت طلب خود به هرکدام از بدهکاران که خواست مراجعه کند. (همانند صرافی ها)

الف) ظهرنویسی:

ظهرنویسی عبارت است از انتقال سند تجاری به شخص دیگر، که معمولا این عمل با امضای پشت ورقه (سند تجاری) انجام میشود.

با امضای پشت ورقه تجاری، سند با تمام ویژگی ها و محدودیت هایی که دارد به دارنده جدید منتقل میشود و دارنده جدید از حیث حقوق و تکالیف جانشین دارنده سابق میگردد.

ظهر نویسی صرفا با امضاء دارنده فعلی محقق میشود و به دیگری منتقل میشود.

ظهرنویسی ممکن است با قید نام منتقل الیه (کسی که سند تجاری به او منتقل میشود) باشد، ممکن است در وجه حامل و بدون ذکر نام باشد.

لزومی ندارد در ظهرنویسی تاریخ قید شود، اما قید تاریخ نه تنها در اسناد تجاری بلکه در همه‌ی اسناد و تعهدات یک فایده دارد و آن تشخیص اهلیت طرفین در زمان انعقاد قرارداد و انتقال می‌باشد؛ چرا که اگر ظهرنویس در زمان انتقال اهلیت نداشته باشد (دارای جنون باشد یا به سن قانونی نرسیده باشد) یا به موجب ورشکستگی حق دخالت در امور مالی خود را نداشته باشد، ظهرنویسی وی باطل است.

ب) ضمانت:

ضمانت عبارت است از این که شخص ثالثی تعهد میکند، صادر کننده سند تجاری یا ظهرنویس آن یا هر ضامن دیگری که پرداخت مبلغ را ضمانت کرده است، در سررسید سند و تاریخ پرداخت، مبلغ مندرج در سند تجاری را پرداخت میکند، و در صورت عدم پرداخت، دارنده میتواند به ضامن هم رجوع کند.

معمولا ضمانت در پشت ورقه (سند تجاری) قید میشود.

ضامن با قید هر عبارتی که دلالت بر ضمانت دارد و یا بدون قید عبارت خاصی و به صرف امضاء، تعهد به پرداخت میکند.

بین ضامن و کسی که از او ضمانت کرده است، مسئولیت تضامنی برقرار است.

فایده تشخیص ضمانت از ظهرنویسی و اثر آن:

تمام کسانی که امضای آنها در سند تجاری وجود دارد (اعم از صادر کننده، ظهرنویس، ضامن) مسئولین سند تجاری می باشند یعنی در مقابل دارنده، مسئولیت تضامنی دارند.

1. فایده تشخیص این موضوع، به حدود مسئولیت ارتباطی پیدا نمی‌کند (زیرا ضامن و ظهرنویس در پرداخت وجه سند تجاری مسئولیت تضامنی دارند) بلکه فایده تشخیص مربوط به زمانی است که شخصی که ضامن از وی ضمانت کرده است، به دلایلی ذمه‌اش بری می‌شود چون مسئولیت ضامن، تابع‌ مسئولیت مضمون‌عنه (کسی که از او ضمانت شده است) می باشد، و اگر مضمون‌عنه، از مسئولیتی که داشت بری شود، ضامن نیز بری می‌شود چرا که مسئولیت ضامن، تبعی است، در موضوع بحث حاضر اگر در فرضی امضاء کننده سند تجاری، ظهرنویس تلقی شود می توان به او مراجعه کرد در حالیکه اگر او ضامن دانسته شود نمی توان به او رجوع کرد. به عنوان نمونه شخصی سند را امضاء کرده و خود را ضامن براتکش می داند حال اگر دارندۀ سند طی قراردادی، حق رجوع به براتکش را از خود ساقط نموده باشد همانطوریکه دارنده نمي تواند به او رجوع کند به ضامن او نیز حق مراجعه ندارد. در حالیکه در همین فرض، دارنده حق مراجعه به براتگیر و سایر مسؤلان سند از جمله ظهرنویسان (در صورت رعایت مواعد) را خـواهد داشت. پس ملاحظه می شود اگر امضاء کنندۀ مورد بحث، ضامن تلقی شود فاقد مسؤلیت در پرداخت وجه سند است اما اگر ظهرنویس تلقی گردد در قبال دارنده مسؤلیت تضامنی خواهد داشت.
2. مطابق مقررات مواد ۲۸۰ ـ ۲۸۶ ـ ۲۸۷ ـ ۲۸۹ و ۳۰۹ قانون تجارت، دارندۀ برات یا سفته در صورتی می تواند به ظهرنویس مراجعه و مبلغ سند را مطالبه نماید که ظرف مدت ۱۰ روز از تاریخ وعده، سند را واخواست کرده و حسب مورد، ظرف یک سال یا دو سال از تاریخ اعتراض، اقامه دعوی نماید در غیر اینصورت دعوی دارنده علیه ظهرنویس یا ظهرنویسان مسموع نخواهد بود. چنانکه ملاحظه می شود قانونگذار، ضمانت اجرای عدم رعایت مواعد را عدم مراجعه دارنده به ظهرنویس دانسته و راجع به عدم مراجعه به ضامن سکوت کرده است. هر چند تا قبل از سال ۷۴ برخی دادگاه ها ضمانت اجرای مورد بحث را ناظر به ضامن نیز می دانستند اما بعد از صدور رأی وحدت رویۀ ۵۹۷ – ۱۲/۰۲/ ۱۳۷۴ این اختلاف از بین رفت و هیأت عمومی دیوان عالی کشور در این رأی اعلام کرد رعایت هیچ یک از مواعد مذکور در مورد مراجعه به ضامن الزامی نیست. این تفاوت بین ضمانت و ظهر نویسی زمانی خودش را به روشنی نشان می دهد که خواهان (دارندۀ سند) به یک یا هر دو تکلیف فوق عمل ننموده باشد به همین دلیل تلاش می کند برای دادگاه اثبات کند که امضاء کننده، ظهر سند را بعنوان ضامن امضاء کرده است نه ظهر نویس و برعکس خواندۀ مورد بحث، برای برائت ذمه خود به دنبال آنست که ظهرنویس بودن خود را ثابت کند نه ضامن بودنش را. شایان ذکر است تنها در یک مورد دارنده بعلت عدم رعایت مواعد نمی تواند به ضامن مراجعه کند و آن موردی است که ضامن از ظهر نویس ضمانت کرده باشد که چون دارنده حق مراجعه به ظهر نویس ندارد تبعاً حق مراجعه به ضامن او را نیز ندارد.
3. فایده دیگر مربوط به زمانی است که سند تجاری ظرف مدت ۱۵ یا ۴۵ روز مندرج در ماده ۳۱۵ قانون تجارت، به بانک ارایه نشده و گواهی عدم پرداخت داده نمی‌شود. در حقیقت دارنده چک باید چک را به بانک ارایه دهد و در صورتی که وجه نداشت، باید از بانک، گواهی عدم پرداخت دریافت کند. در غیر این صورت، دارنده کاهل تلقی می‌شود و چنین فردی، امتیاز مراجعه به ظهرنویس و ضامن را از دست خواهد داد.

*اگر امضاء کننده سند تجاری قصد خود را از امضای سند بیان کند، و بگوید به عنوان ظهرنویس امضاء کرده است یا ضامن مشکل خاصی پیش نمیاید، مشکل در جایی بروز پیدا میکند که امضاء کنده قصد خود را بیان نمیکند، صرف امضاء پشت سند تجاری بدون تاکید به امر خاصی ظهرنوسی تلقی میشود و اصل بر ظهر نویسی است.